موزه تاریخ چای ایران در استان گیلان

لاهیجان یكی از قدیمی ترین و زیباترین شهرهای استان گیلان است كه قرن ها مقر حكومت سادات كیایی بود. این شهر به شهر چای ، اشتهار دارد ؛ زیرا چای كاری در ایران برای نخستین بار به همت حاج محمد میرزا كاشف السلطنه چای كار در سال 1319 هـ . ق در لاهیجان آغاز شد و به سرعت در این شهر و دیگر مناطق سواحل جنوبی دریای مازندران توسعه یافت.

مزار كاشف السلطنه روی تپه ای از چای كه توسط وی در سال 1307 شمسی خریداری شده بود، جای دارد.

ابتدا - بنا به وصیت كاشف السلطنه - مزار وی كه از مرمر سیاه بود بدون سقف و حفاظ ، در میان بوته های چای قرار داشت. اما اندكی بعد مقرر گردید كه 2%  درآمد چای به ساخت مقبره ای در خور شأن او اختصاص یابد. از سال 1335 ش بنای فعلی به سبك معماری غربی ، تهیه و به همت انجمن آثار ملی به شكل كنونی با اسكلتی از بتون  و نمای سنگ تیشه ای طوسی رنگ با زیربنای 512 متر مربع ساخته شد.

موزه تاریخ چای ایران در استان گیلان

لاهیجان یكی از قدیمی ترین و زیباترین شهرهای استان گیلان است كه قرن ها مقر حكومت سادات كیایی بود. این شهر به شهر چای ، اشتهار دارد ؛ زیرا چای كاری در ایران برای نخستین بار به همت حاج محمد میرزا كاشف السلطنه چای كار در سال 1319 هـ . ق در لاهیجان آغاز شد و به سرعت در این شهر و دیگر مناطق سواحل جنوبی دریای مازندران توسعه یافت.

مزار كاشف السلطنه روی تپه ای از چای كه توسط وی در سال 1307 شمسی خریداری شده بود، جای دارد.

ابتدا - بنا به وصیت كاشف السلطنه - مزار وی كه از مرمر سیاه بود بدون سقف و حفاظ ، در میان بوته های چای قرار داشت. اما اندكی بعد مقرر گردید كه 2%  درآمد چای به ساخت مقبره ای در خور شأن او اختصاص یابد. از سال 1335 ش بنای فعلی به سبك معماری غربی ، تهیه و به همت انجمن آثار ملی به شكل كنونی با اسكلتی از بتون  و نمای سنگ تیشه ای طوسی رنگ با زیربنای 512 متر مربع ساخته شد.

از سال 1371 هـ. ش كل مجموعه به سازمان میراث فرهنگی كشور واگذار گردید و سالن مستطیل شكل نسبتاً وسیعی كه در جوار برج آرامگاه بود برای احداث موزه تاریخ چای ایران در نظر گرفته شد. این طرح با پیشنهاد، نظارت و اجرای میراث فرهنگی و با غرفه بندی و بهره گیری  از تزیینات سنتی چوبی بسیار زیبا ، در دو طبقه پلكانی شكل ، در شهریور ماه 1375 هـ . ش به پایان رسید.

این مجموعه هم اكنون با داشتن ادوات و وسایل سنتی و تخصصی مربوط به چای و مداركی مربوط به چگونگی فعالیت های پدر چای ایران ، همه روزه پذیرای بسیاری از افراد بومی و نیز گردشگران است.

موزه چای دارای سه قسمت است؛ قسمت آرامگاه كه با برجی مرتفع و چهارگوش در غرب ، و سالن اصلی كه با دو اتاق به ابعاد حدود 14 متر مربع در شرق جای دارند. ورودی اصلی بنا در سمت شرق كه ابتدا به دو فضای جانبی تالار اصلی گشوده می شود، با پرده ای از نمایش تعزیه آراسته شده است. در سمت راست ، اسناد و مدارك تاریخی مربوط به كشف و امتیاز و عكس های اولیه كاشف السلطنه به دیوار آویخته شده است. اتاق سمت چپ محل اسكان مدیر و اتاق نگهبانان موزه است.

تالار اصلی توسط یك طبقه چوبی به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم می شود و در ابتدای تالار دو پلكان چوبی با حالتی نیمه دوّار به طبقه دوم منتهی می گردد. در جانب دیگر تالار در طبقه همكف ، پلكانی سنگی به مقبره كاشف السلطنه راه می یابد.

طبقه بندی تالار با نمایی چوبی به موازات ستون های شش گانه داخلی انجام شده است. غرفه های این تالار در دیوارهای جانبی و به صورت جعبه آیینه ای سراسری ایجاد شده است. در طبقه همكف ، در داخل ویترین ها، دو سماور روسی ، سینی نقره ، پیمانه و جعبه چای ، چپق كیسه توتون ، قهوه خوری چینی ، مشربه ( ظرفی كه با آن آب می نوشیدند ) و دست نوشته های كاشف السلطنه در معرض دید قرار گرفته اند. در ویترین های طبقه فوقانی ، وسایلی مانند ظروف سفالی و زیورآلات و اشیایی دیگر از عصر اشكانی و سلجوقی و نیز اسناد و قباله ، تسبیح ، جاجیم ، پیمانه شیر ، هاون چوبی ، تغار كوچك چوبی ، تـُنگ و غیره به نمایش گذارده شده اند.

در فضای داخلی قسمت مقبره ، كف آرامگاه با مرمر سفید فرش شده و دیوارهای جانبی به صورت مدور و با ستون هایی مرتفع كه تا سقف امتداد یافته جلب نظر می نمایند.

بر شكاف های نیمه مدور دیوارهای داخلی عكس ها و اسناد مربوط به شخص كاشف السلطنه به دیوار آویخته شده است. سنگ مزار كاشف به رنگ قهوه ای در ابعاد 78 *172 سانتیمتر و با خط نستعلیق دارای چنین نوشته ای است: "هوالباقی – جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمد میرزا كاشف السلطنه چایكار است  كه پس از اتمام تحصیلات در اروپا در سنه 1314 هجری در سن 35 سالگی به سِمَت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن توقف در آن سرزمین فن زراعت چای را آموخته و این محصول گرانبها را با هزاران مشقت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورده ، اول كسی بود كه چایكاری را در ایران وظیفه همت خود دانسته و تمام عمر، علاوه بر خدمات عمده كه بر دولت و ملت نموده با نهایت سعی در این راه كوشیده و مجدداً برای توسعه كشت چای در سن 65 سالگی مأمور به هندوچین و ژاپن شده و در مراجعت از راه بوشهر در روز شنبه 31 فروردین 1308 شمسی دو ساعت بعد از ظهر در كتل ملوب با اتومبیل پرت و این جهان را با جهانی آرزو به جهانیان واگذار و شهید راه وطن شد 1308 شمسی ".

نمای بیرونی موزه به طور كامل با سنگ تیشه ای خاكستری پوشیده شده است. كف سالن اصلی و محوطه مقبره نیز با سنگ مرمر فرش شده است.

آرامگاه كاشف السلطنه و موزه تاریخ چای ایران به شماره 1769 در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.