اسامی قریب 220 ریاضی دان دانشمند در نوشته ها آمده است که 180 تن آنان معروف تر بوده و بیشتر در فاصله از قرن دوم تا اوایل قرن دوازدهم می باشند و عده ای هم در یکی دو قرن اخیر درخشیده اند که حدود 47% آنها مشخصاً ایرانی هستند با این که از زندگی پاره ای از آنان اطلاع درستی نداریم :در اینجا به ذکر نام 51 تن آنان میپردازیم:
ابن سینا ابوریحان بیرونی ابوالفضل هروی ابوالفتح اصفهانی ابونصر عراق (ابونصر جعدی) ابوجعفر خازن ابن صلاح همدانی ابن هیثم ابن بنای مراکشی اخوان الصفا (دسته ای از حکمای قرن چهارم ) امام محمد غزالی ابن خلدون ابوالوفا بوزجانی ابونصر فارابی الغ بیک اقلیدسی خجندی شیخ بهایی سجزی عبدالملک شیرازی کمال الدین فارسی کَرَجی ماهانی کوهی ثابت بن قره شرف الدین طوسی غیاث الدین جمشید کاشانی عبد الرحمن صوفی قطب الدین شیرازی خوارزمی دینوری موسی نثری همدانی علی قوشچی بنو موسی (بنی موسی ) صاغانی حجاج بن یوسف یاقوت حموی خواجه نصیر طوسی رازی فضل ابن حاتم نیریزی عین القضاۀ همدانی محی الدین مغربی عمر خیام شمس الدین سمرقندی کوشیار گیلی (گیلانی ) محمد باقر یزدی پروفسور هشترودی ابوالقاسم قربانی حسن صفاری غلام حسین مصاحب و پروفسور تقی فاطمی
با بضاعت ناچیز کمترین و با مجال اندک که قصد تصدیع نیست ،بحکم :
گر بریزی بحر را در کوزه ای چند گنجد قسمت یک روزه ای
به توضیحی هر چند مختصر درباره تنی چند از این عزیزان بسنده میکنیم :
* * *
1 غیاث الدین جمشید کاشانی
جمشید فرزند مسعود ، معروف به کاشانی ،کنیه اش غیاث الدین سال تولدش نامعلوم وفاتش چهارشنبه 19 رمضان سال 832 ﻫ- ق در محل رصد خانه سمرقند .اختر شناس و ریاضیدان در کاشان به دنیا آمد و در زمان تسلط تیموریان بر ایران، می زیست . در 824 ﻫ- ق به خواست الغ بیک نوه تیمور به سمرقند رفت و کار ساختمان رصد خانه بزرگ سمرقند را به کمک ریاضی دانان دیگر به انجام رسانید . در کاشان زیجی تنظیم کرد (سال 809) که در سال 816 به نام زیج خاقانی به الغ بیک تقدیم کرد .از کارها و آثار دیگر او :
- در سال 808 در کاشان به رصد پرداخته است
- در سال 809 رساله « سُلّم السماء » را در کاشان به پایان رسانده است .
- مقارن سال 813 کتاب مختصر در علم هیأت بنام شاهزاده اسکندر نوشته است.
- در سال 818 رساله « آلات رصد » و متن رساله « نُزههالحدائق » را تألیف کرده است .
- در سال 824 تألیف کتاب تلخیص المفتاح که خلاصه کتاب مفتاح الحساب خود اوست به پایان رسانده است
- در سال 827 تألیف رساله «محیطیه» را که شاهکار ریاضی اوست تمام کرده است .
- در سال 830 کتاب مفتاح الحساب که از سالها قبل مشغول تألیف و تکمیل آن بوده است در سمرقند به الغ بیک تقدیم کرده است .
- رساله « وتر و جیب» مربوط به محاسبه sin 1° است که آن را با حل جبری معادله درجه سوم تا 17 رقم به دست آورد . 01745245643728251/0: sin 1°
- کاشانی در رساله المحیطیه خود عدد Л را محاسبه کرد ، این محاسبه تا نزدیک صد و پنجاه سال بعد از او در دنیا بی رقیب بود . 1415926532289793/3 : Л
و بالاخره کاشانی برای نخستین بار ، از نوشتن عددها به صورت کسر دهدهی استفاده کرد . تا آن زمان عددها را با پیروی از سنت بابلی به صورت شصت شصتی می نوشتند .
2 قطب الدین شیرازی :
محمود بن مسعود معروف به قطب الدین شیرازی در صفر 634 ﻫ- ق از خاندانی دانشمند در شیراز متولد شد. او ریاضی دان ، اختر شناس، پزشک و فیلسوف بود .پدرش پزشک بود و همراه برادرش (کمال الدین کازرونی ) به قطب الدین آموزش داد .او سپس به مراغه رفت و به شاگردی خواجه نصیر طوسی درآمد .
قطب الدین مردی بسیار زیرک و تیزهوش و از ظرافت طبع برخوردار بود . شطرنج بازی ماهر بود و در شعبده دست داشت و رباب را نیکو می نواخت .
از آثارش :
- در اختر شناسی « نهایت الاِدراک فی درایت الاَفلاک»
- تحریر فارسی « اصول اقلیدس»
- فرهنگ بزرگ « درۀ التاج» که بخشی از آن در ریاضیات و موسیقی است .
- کتاب « التحفه الشاهیه » در نجوم
و چندین کتاب دیگر .
قطب الدین به سال 710 ﻫ- ق در تبریز در گذشت .
3 ابوجعفر خازن :
ریاضی دان ایرانی در قرن های دوم و سوم هجری است .نام کامل او « ابوجعفر محمد ،فرزند حسین صاغانی خراسانی خازن» است. او در شهر ری زندگی میکرد و ظاهراً عمری دراز داشته است .
ریاضی دان های بزرگی چون ابوریحان بیرونی، ابونصر عراق ، عمر خیام و خواجه نصیر طوسی در نوشته های خود از او نام برده اند .
غیر از ریاضی در اختر شناسی به ویژه ساختن ابزارهایی برای رصد مشهور بوده است .کارهای او بیشتر در زمینه نظریه اعداد بوده و لی در زمینه هندسی هم نوشته هایی دارد .خیام در کتاب «جبر و مقابله » خود میگوید : معادله درجه سوم خاصی را که ماهانی غیر قابل حل میدانست خازن به کمک مقطع های مخروطی حل کرده است و نیز بطور نمونه : ابو جعفر خازن در یکی از کتابهای خود این قضیه را ثابت کرده است : مجموعه توانهای دوم دو عدد فرد نمی تواند مجذور کامل باشد .
ابوجعفر خازن نوشته هایی هم در حل معادلات سیال دارد که قابل توجه است .
4 عمر خیام :
عمر فرزند ابراهیم خیّامی مشهور به خیام و ملقب به «حجة الحق» از بزرگترین ریاضی دانان و منجمان اسلامی در نیمه دوم قرن پنجم و ابتدای قرن ششم، از نوابغ و مفاخر بزرگ علمی ایران است .او ریاضی دان ، اختر شناس ، فیلسوف و شاعر بلند آوازه ایران و موسیقی پژوه دوران سلجوقیان است که دست کم نزدیک به 80 سال روزگار گذرانیده است .از آثار این نابغه جهان دانش بطور مختصر اشاره می شود .
- کتاب جبر و مقابله به عربی (ترجمه وپکه به فرانسه )
- سه مقاله درباره (مصادرات اقلیدس) به زبان عربی که توسط استاد جلال الدین همایی به فارسی برگردانده شده است.
- نوروزنامه
- گاهشماری (زیج ملک شاهی ). توضیح این که گاهشماری امروز ایرانی که در 11 فروردین 1304 به گونه ای رسمی در ایران رواج یافته است بی کم و کاست بر بنیاد گاهشماری خیامی است .
- اولین حل برای معادله های درجه سوم و چهارم (متقرنات ) – به شیوه جبری و هندسی .
- کتاب میزان الحکمه
- رباعیات
- چندین رساله و کتاب و نقد و نظر علمی و فلسفی
- کتاب مشکلات الحساب
- کتاب شرح المشکل من کتاب الموسیقی .
کوتاه سخن مطایبه ای است با گفتاری است از خود خیام که گفته اند :
خواجه ی بزرگ، کاشانی در عهد ملک شاه ، روزی خواجه به دیوان نشسته بود ، عمر خیام درآمد و گفت : « ای صدر جهان !از وجه 10 هزار دینار معاش ، هر سال من کمتر باقی به دیوان عالی مانده است ،نایبان دیوان را اشارتی بلیغ می باید تا برسانند »
خواجه گفت : تو جهت سلطان عالم چه خدمت می کنی، که هرسال ده هزار دینار باید به تو داد ؟
خیام برآشفت و گفت :
« وا عجبا! من چه خدمت کنم سلطان را! – هزار سال آسمان و اختران را در مدار و سیر به بالا و شیب جان باید کندن تا از این آسیابک دانه ای درست ، چون عمر خیام بیرون افتد ؛ و از این هفت شهر پای بالا و هفت دیه سر شیب ، یک قافله سالار دانش چون من درآید. اما – اگر خواهی – از هر دهی در نواحی کاشان چون خواجه ، ده ده بیرون آرم و به جای او بنشانم که هر یک از کار خواجگی بیرون آید »
خواجه از جای بشد و سر در پیش افکند که جواب بس دندان شکن بود .این حکایت را به ملک شاه سلجوقی باز گفتند .گفت : « بالله که عمر خیام راست گفت .»
5 پروفسور محسن هشترودی :
هشترودی در دیماه 1286 در تبریز متولد شد و در شهریور 1355 در تهران وفات کرد .ریاضی دان، ادیب، فیلسوف و هنر شناس ایرانی .در 1304 دارالفنون را تمام کرد ،چند سال پزشکی خواند بعد وارد دانشسرای عالی رشته ریاضی شد سپس به فرانسه رفت و از دانشکده علوم پاریس لیسانس و از دانشگاه سوربن فرانسه دکترای ریاضی گرفت بعد به تهران آمد و به تدریس ریاضی در دانشکده علوم دانشگاه تهران پرداخت . در سال 1320 به مرتبه استادی رسید .
رساله دکترای او ( فضاهای تصویری با اتصال های هنجاری) بود .
آثارش :
- دو کتاب به زبان فرانسه (انتشارات دانشگاه تهران )
- مجموعه ای از مقاله ها با عنوان ( دانش و هنر )
- کتاب تمرینهای ریاضیات مقدماتی
- مجموعه اشعارش به نام ( سایه ها)
- تعداد زیادی مقاله در نشریات داخل و خارج از کشور
- این دو بیتی از نمونه سروده های اوست :
زمن پرسد که چونی ،چونم ای دوست جگر پر درد و دل پرخونم ای دوست
شـنیـدم بـی دلان را مـی نــوازی مگر من زان میان ، بیرونم ای دوست
و این از وصیت نامه ی اوست :
«اگر سنت جاری اجازه دهد مرا در زیر پلکان دانشکده علوم دانشگاه تهران بخاک بسپارید تا هر روز شاهد صدای گام های جوانان و مشتاقان دانش باشم .... »
و بالاخره بسیاری از نام آوران و شخصیت های ریاضی معاصر از محضردانش این اسطوره علم و ادب و هنر بهره مند شده اند.
6 ابوالقاسم قربانی :
قربانی در دیماه 1290 در تهران متولد شد .ریاضی دان و پژوهشگر تاریخ ریاضیات در ایران است .دبیرستان را در مدرسه «سن لویی» تهران گذراند و سپس از دانشسرای عالی تهران لیسانس ریاضی گرفت .از سال 1319 در دانشسرای مقدماتی و دبیرستانهای سن لویی و فرانکو پرسان تدریس ریاضیات را آغاز کرد .در سالهای 1345 تا 1357 در مدرسه های عالی دختران فعالیت پژوهشی و آموزشی داشت ،همراه با آقای حسن صفاری ( ریاضی پژوه دیگر کشورمان ) 41 کتاب ریاضی درسی برای دبیرستانها تألیف کرد .قربانی بیشتر وقت خود را صرف تهیه کتاب هایی در زمینه تاریخ ریاضیات ایران کرده و افزون بر 27 کتاب ارزنده در این زمینه نوشت .
مهمترین نوشته های قربانی : کاشی نامه، فارسی نامه، بوزجانی نامه و تحقیق در آثار ریاضی ابوریحان بیرونی می باشد .
کنایه‌ی سنگین اپل به سامسونگ! 
زندگی نامه های ریاضی دانان 
تلفن همراهی با بدنه سه بعدی 
هتلی با باغ های معلق 
کدام گوشی‌ها هوشمند عمر باتری بهتری دارند؟ 
خودروی اسباب بازی 80 میلیون تومانی 
5 عمل شگفت انگیز پیوند صورت در دنیا 
گوگل کروم خود را به ویندوز 8 تبدیل کنید 
10 خودرو قدیمی با قیمت های میلیاردی 
سربازان در میدان جنگ پیتزا می خورند 
مهاجر هم به قلب مدرن‌ترین رادارها و ناو هواپیمابر آمریکا نفوذ کرد 
10 لپ‌تاپ کم‌مصرف در بازار ایران +تصاویر 
3 نکته شگفت انگیز از ماهی که نمی دانید 
جدول برترين گلزنان لاليگا 
جدول رده‌بندي برترين گلزنان بوندس‌ليگ 
سيتي - بارسلونا اوج هيجان در منچستر 
