گذری که اعراب‌ بهتر از قمی‌ها می‌شناسند

اگر از خیابان انقلاب یا‌‌ همان چهارمردان قدیم به سمت میدان آستانه حرکت کنی، صدای عده‌ای با لهجه عربی که مدام فریاد می‌زنند «مهران - مشهد»، «مهران - مشهد» توجه تان را به سمت خود جلب می‌کند، حالا اگر کسی نداند اینجا کجاست، فکر می‌کند دارد به‌ترمینال اتوبوس و یا قطار نزدیک می‌شود! اما نه اینجا یک گذر است، با قدمتی تاریخی و این فریاد‌ها هم به دلیل آن است که بیشتر عرب‌هایی که به قم می‌آیند در این منطقه اقامت می‌کنند و بلیت‌های خود را برای سفر به مشهد و یا برای بازگشت به عراق از اینجا تهیه می‌کنند.

گذری که اعراب‌ بهتر از قمی‌ها می‌شناسند

اگر از خیابان انقلاب یا‌‌ همان چهارمردان قدیم به سمت میدان آستانه حرکت کنی، صدای عده‌ای با لهجه عربی که مدام فریاد می‌زنند «مهران - مشهد»، «مهران - مشهد» توجه تان را به سمت خود جلب می‌کند، حالا اگر کسی نداند اینجا کجاست، فکر می‌کند دارد به‌ترمینال اتوبوس و یا قطار نزدیک می‌شود! اما نه اینجا یک گذر است، با قدمتی تاریخی و این فریاد‌ها هم به دلیل آن است که بیشتر عرب‌هایی که به قم می‌آیند در این منطقه اقامت می‌کنند و بلیت‌های خود را برای سفر به مشهد و یا برای بازگشت به عراق از اینجا تهیه می‌کنند.

گذرخان، کوچه‌ای با عرض کمتر از4 متر است که در دو طرفش حدود100مغازه وجود دارد. صاحبان بیشتر این مغازه ‌ها عرب هستند و بر اساس شنیده‌ها، وقتی صدام با حمله به ایران، عرصه را بر شیعیان عراقی تنگ کرده بود، آنها به قم مهاجرت کرده و در اطراف خیابان چهارمردان و به خصوص در محله گذر خان ساکن و در این محل به کسب و کار مشغول می‌شوند.

از دلایل دیگر تجمع عرب‌ها در این منطقه وجود دو حسینیه بزرگ نجفی‌ها در به مسجد امام رضا (ع) این گذر است که بیشتر عرب‌هایی که به قم می‌آیند به این دو حسینیه می آیند تا با دوستان و اقوام خود ملاقات کنند که البته یکی از این حسینیه‌ها نیز خدمات اقامتی برای زائران عراقی فراهم کرده است.

از در اصلی مسجد که داخل ‌شوید انگار وارد یکی از کشورهای عربی شده‌اید، بیشتر افرادی که از مسجد خارج می‌شوند لباس عربی به تن دارند و با لهجه محلی‌شان با هم حرف می‌زنند و ایرانی، به ندرت در بین آنها دیده می‌شود.

گذرخان قدمتی 300 ساله دارد

تابلویی که میراث فرهنگی در این گذر نصب کرده است، قدمت این گذر را 300 سال قبل نشان می‌دهد. مدرسه علمیه آیت‌الله بروجردی یا همان مدرسه معروف خان در ضلع شرقی میدان آستانه و جنب همین بازارچه گذر خان واقع شده است که یک در اصلی آن در قدیم از داخل گذرخان باز می‌شد و امروز طلاب از دری که در خیابان ارم تعبیه شده است رفت و آمد می‌کنند.

گفته می‌شود سنگ بنای این مدرسه که در نوع خود یکی از ابنیه دیدنی و زیبای شهر قم و از قدیمی‌ترین مدارس علمیه به شمار می‌رود به سال 1123(ه. ق) توسط شخصی به نام مرحوم مهدی قلی خان، فرزند علیقلی خان بن قرچقای خان نهاده شد، او مدتی در دوره شاه سلطان حسین یا شاه سلیمان متولی آستانه مقدسه بوده است و از همین رو بود که به نام خان شهرت گرفت.

آن طور که در سایت اینترنتی آیت‌الله بروجردی اشاره شده است، ساختمان اولیه دارای چهار اتاق در یک طبقه بود، اما با گذشت بیش از 250سال از تاریخ ساخت، عوامل مختلف آن را به ویرانه مبدل کرده بود.

آیت‌الله بروجردی که به دعوت علمای قم به این شهر آمد، این مدرسه را احیا و دوباره بنا نهاد. بنای جدید که در سه طبقه با59اتاق برای استفاده 100 نفر از طلاب آماده شده بود، در شامگاه هفدهم ربیع المولود 1379 قمری توسط آیت‌الله بروجردی افتتاح شد. او فکر تأمین منابع مالی را نیز کرد و منزلی در نزدیکی مدرسه با کاربرد تجاری ساخت و آن را وقف این مدرسه کرد. مدرسه خان جایگاهی برای طلاب و اساتیدی شد که بسیاری‌شان شناخته شده بودند.

در حال حاضر تولیت این مدرسه بر عهده نوه آیت‌الله بروجردی، یعنی آیت‌الله علوی طباطبایی است. تحت نظر وی در سال 1385 علاوه بر تعمیر و تغییرات ظاهری، حجره‌های مدرسه که پیش‌تر به عنوان خوابگاه مورد استفاده قرار می‌گرفت، به مدرس تبدیل شدند. هم اکنون این مدرسه 34 کلاس درس دارد و در حدود 140 درس در روز در آن برگزار می‌شود.

از شیر مرغ تا جان آدمیزاد

محدوده اصلی گذرخان را، از ابتدای ورودی آن در میدان آستانه تا محل گرمابه فعلی می‌دانند که این محدوده توسط طاق‌های هلالی شکل پوشیده شده است و بیش از30مغازه در این قسمت وجود دارد، اما این بازار تا ابتدای ورودی خیابان چهارمردان ادامه دارد و به همین نام شهرت یافته است، در این بازار تقریبا همه آن چیزی که برای اقامت یک زائر مورد نیاز است وجود دارد.

از ابتدا تا انتهای این بازار بیش از 100مغازه موجود است که محصولات متنوعی برای خرید عرضه می‌کنند. از قصابی گرفته تا ماهی فروشی، میوه و سبزی فروشی، خرما، عسل، گیاهان دارویی، ‌ترشی فروشی، لباس فروشی، حتی چند مغازه موبایل فروشی و 5مهمانسرا...

بورس خرما و لباس روحانیت

در گذر خان مغازه‌های متعدد کوچکی وجود دارد، در این بازار کسب و کار رونق دیگری دارد. یکی از محصولاتی که در این گذر به فراوانی یافت می‌شود خرما است. چندین مغازه خرما فروشی در این بازار به چشم می‌خورد، که انواع خرما‌ها در ویترین مغازه آنها موجود است.

محمد شوشتری، جوان سی ساله‌ای است که در این گذر به کار خرما فروشی مشغول است. او از تاریخچه این گذر می‌گوید که در اوایل انقلاب، این گذر به صورت متروکه بوده و بعد به مرور زمان با آمدن عرب‌ها از عراق رونق می‌گیرد.

محمد از گذرخان به عنوان بورس خرمافروشی مرکز شهر یاد می‌کند و می‌گوید: در این بازار بیش از 10 نوع خرما به فروش می‌رسد و زائران عرب که از کشورهای سوریه و لبنان به قم می‌آیند، از این خرما‌ها به عنوان سوغات ایران همراه خود می‌برند.

در انتهای گذرخان و چسبیده به خیابان چهارمردان پاساژی است به نام صاحب الزمان(عج)، که این پاساژ در چهار طبقه و با 30 مغازه محل فروش لباس روحانیت است و بیشتر طلبه‌ها، لباس‌هایشان را از این محل تهیه می‌کنند، در داخل گذرخان نیز چند مغازه عبا فروشی به چشم می‌خورد که به این کار مشغولند. وارد یکی از این مغازه‌ها می‌شوم و از صادق روحانی، فروشنده جوان این مغازه در مورد کارش می‌پرسم. صادق می‌گوید، گذر خان از قدیم تا کنون یکی از مراکز اصلی تهیه عبا و قبا و در کل لباس روحانیت است و این کار از سال 1340 توسط فردی به نام کلباسی در این گذر رایج شد.در این مغازه کوچک، انواع عبا و قبا با رنگ‌های مختلف به چشم می‌خورد که دوست داشتم یکی از آنها را امتحان کنم!