دومین پارک طبیعی جهان در ایران

در جنوب شرقی شاهرود، منطقه ای حفاظت شده قرار دارد که مردم منطقه فکر می کنند همان توران داستان ‌های شاهنامه و تاریخ اساطیری ایران است که حالا دست به دست چرخیده و به سکونت آنها رسیده است؛ پارک ملی خارتوران که با تنوع گونه‌ های جانوری و گیاهی و حضور یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی معروف شده و یکی از جاذبه های طبیعی ایران به شمار می رود.

دومین پارک طبیعی جهان در ایران

در جنوب شرقی شاهرود، منطقه ای حفاظت شده قرار دارد که مردم منطقه فکر می کنند همان توران داستان ‌های شاهنامه و تاریخ اساطیری ایران است که حالا دست به دست چرخیده و به سکونت آنها رسیده است؛ پارک ملی خارتوران که با تنوع گونه‌ های جانوری و گیاهی و حضور یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی معروف شده و یکی از جاذبه های طبیعی ایران به شمار می رود.

خارتوران در یك نگاه

خارتوران (یا توران) در جنوب شرقی شهرستان شاهرود و جنوب جاده تهران ـ مشهد قرار دارد. مساحت كل مجموعه حدود یك میلیون و 470 هزار هكتار (14700 كیلومتر مربع) است كه حدود 75 درصد آن منطقه حفاظت ‌شده، 17 درصد پناهگاه حیات وحش و 8 درصدش پارك ملی است.

توران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس لقب دومین مجموعه حفاظت ‌شده وسیع ایران را با خود یدک می کشد؛ منطقه ای که از 3 دشت بسیار وسیع تشکیل شده است. در واقع  3رشته ‌كوهی که شامل قله 2281 متری شتركوه در غرب، 2265 متری قلعه‌ بالا در شمال غرب و 2411 متری پیغمبر می‌ شود.

یك منطقه حدود 200‌هزار‌ هكتاری ماسه ‌ای هم شامل شن ‌های روان و منطقه وسیعی از اراضی بایر و یك رودخانه آب شور به نام كال شور خارتوران در شرق این ناحیه قرار دارند. به همین دلیل برخی از منابع، این مجموعه را پس از پارك ملی سرنگتی در تانزانیا دومین ذخیره ‌گاه طبیعی زیست‌ كره یونسكو از نظر وسعت به ‌شمار می ‌آورند!

بد نیست بدانید که ذخیره‌ گاه ‌ها به مناطق حفاظت شده‌ ای گفته می ‌شود كه از طرف یونسكو تحت پوشش دفتر شورای هماهنگی بین ‌المللی برنامه انسان و كره مسكون(MAB)  قرار دارند و هدف اصلی تعیین این ذخیره ‌گاه ‌ها ایجاد زمینه علمی‌ مناسب در راستای هماهنگی بین كشورها و تبادل دانش علمی‌ به منظور جلوگیری از كاهش روند رو به نابودی تنوع زیستی است.

گونه ‌های جانوری

در خارتوران مجموعا 41 گونه پستاندار، 167 گونه پرنده، 42 گونه خزنده و 2 گونه دوزیست شناسایی شده‌ اند كه شاخص‌ ترین آنها همان یوزپلنگ آسیایی و گورخر ایرانی هستند. خارتوران در كنار منطقه حفاظت شده بهرام گور در استان فارس آخرین پناهگاه گورخر است. حیوانی كه در گذشته ‌های دور تقریبا در دو سوم خاك ایران و چند كشور همسایه زندگی می ‌كرد.

در سال 1356 جمعیت گورخر در كل ایران حدود 6هزار رأس و در خارتوران بیش از 2هزار رأس سر شماری شده بود، اما در سال 1389 اداره محیط زیست استان سمنان جمعیت آن را 149 رأس اعلام كرده است.

خارتوران همچنین احتمالا بیشترین تعداد یوزپلنگ را هم‌ بین مناطق مختلف ایران در خود جای داده ‌است. به جز اینها غزال ایرانی (آهو)، جبیر، پلنگ ایرانی، سیاه ‌گوش، گوسفند وحشی، بز وحشی، گربه شنی، گربه دشتی، گربه پالاس (از انواع بسیار نادر گربه ‌سانان)، كفتار راه ‌راه، گرگ، شغال، روباه قرمز و شاه ‌روباه از پستانداران شاخص این ناحیه هستند.

از پرندگان پارك هم می ‌توان به هوبره، كبك، تیهو، بلدرچین، چاخ ‌لق، كبوتر چاهی، قمری، دم ‌جنبانك ابلق، سبزه‌ قبای هندی، باقرقره، سهره سبز، سهره صورتی، چكاوك كاكلی، سنگ‌ چشم دم ‌سرخ، انواع گنجشك، اردك بلوطی و حواصیل و انواع پرندگان شكاری مانند بحری، دلیجه، عقاب طلایی، عقاب دشتی، شاه بوف، مرغ حق، دال، كركس مصری، قرقی و انوع سارگپه اشاره كرد.

این منطقه از بهترین زیستگاه ‌های زاغ بور نیز به شمار می‌ رود. زاغ بور تنها پرنده بومی ‌و انحصاری ایران است كه در كنار بوته‌ های قیچ زندگی می‌ كند. از خزندگان خارتوران هم به جز انواع سوسمار و آگاما می‌ توان به بزمجه بیابانی كه طول آن به یك ‌و نیم متر می ‌رسد، لاك ‌پشت مهمیزدار، كفچه مار، افعی شاخ‌ دار، مار زنگی و انواع مارهای جعفری اشاره كرد.

از ساسانیان تا امروز

در منطقه شمال غربی خارتوران بقایای یك شهر سوخته كشف شده است. در بخش ‌های جنوبی هم ابزار آلات فلزی متعددی یافت شده ‌اند که باستان ‌شناسان آن ها را متعلق به دوران بعد از اسلام می ‌دانند. ظروف سفالی و یافته ‌های باستانی دیگر در منطقه نشان می ‌دهد كه قدمت تاریخی خارتوران به دوران ساسانیان می ‌رسد.